Macellan

Ferdinand Magellan (Macellan), 1480'de  kuzey Portekiz'de Sabrosa'da (Oporto) dogdu. Ayni yil, Fatih Sultan Mehmet Otranto' kalesini fethettiriyor, Moskova'da 3.Ivan, Ahmet Han idaresindeki Altinordu tatarlarinin egemenliginden kendini siyiriyor ve Sevilla'da ilk auto-da-fe (engizisyon) uygulaniyordu. 10 yasindayken ailesi olen Macellan, 12 yasindayken kardesi Diogo'yla Lisbon sarayina girer ve beraber Kralice Leonor'nin postasi olur. Genc cocuklar o yillarda egitim amacli olarak bu tip islere tayin ediliyordu. Genc Macellan unlu kasifler ve onlarin seyahetleri ve gemicilik hakkinda bircok bilgi edinirken,  ayni yil yani 1492'de Musluman emirligi Granada Ispanya Kralicesi Isabel ve Ferdinand'a teslim olmus, Christopher Colombus (Kristof Kolomb) Karaiblere ulasmis,  altinlarla dolu bir cenneti Ispanyol'larin ayaklarina sermistir. Ayni siralarda Tum kuzey Afrika sahillerinde ve Hint Okyanusunun bir bolumunde Osmanli/islam   hakimiyeti kurulmus, Kralice Isabel 31 Mart 1492'de  'kovulma' (expulsion) metnini imzalamis ve Yahudiler engizisyondan kacmak icin mecburen goc (exodus) etmek zorunda kalmis, Fatih Sultan Mehmet'in oglu 2.Bayezit bu surulen topluluklara kucak acmis (Hos, 1470'te babasi da, Bavaria Krali Ludvig'in kovdugu Yahudilere kucak acmisti), 100bin Sefardik Yahudi, Selanik, Izmir, Istanbul gibi Osmanli sehirlerine yerlesmisti.


1497'de Ingiliz Kraliyeti'nin servisindeki John (Sebastian) Cabot bugunku Kanada'ya ulasmis, Portekiz Krali Manuel'in verdigi gorevle Floransa'li gemici Amerigo Vespucci bugunku Honduras'a ulasmisti. 1498'de Vasco de Gama, Barthelomeo Dias'in buldugu Umit Burnu'ndan gecerek Hindistan'a varmis ve Hint okyanusundaki ticaret guzergahlariuzerinde Portekiz himayesini kurmustu. 

Macellan 1505'te 25 yasindayken ilk kez Portekiz'in ilk amirali Francisco Almeida'nin filosuyla Afrika'nin dogu kiyilarina dogru denize acilir. 1509'da Osmanli-Memluk-Gujarat ve Venedik toplu donanmasini Hindistan kiyilarindaki Diu deniz savasinda yener. Musluman Bijapur Kralina ait Goa'yi koruyan 400' kadar Osmanli-Memluk askerinin bulundugu garnizonu Hindu'larin yardimiyla ele gecirir. 1511'de Hint Okyanusunun ucunda bugunku Malezya'da bulunan Melaka'yi (Melacca) fethetmek icin seyre cikar. Zaferin ardindan Portekiz filosu Baharat adalari olarak da bilinen Moluku (Moluccas) adalarina dogru yola cikip, adalarin uzerinde hak iddia eder. Melaka'daki bir savasta cesurca hayatini kurtardigi Francisco Serrao, kendisine daha sonradan yazdigi mektuplarda Ternate (bugunku Indonezya) adindaki bir yere olan rotayi bildirmisti. Serrao'nun mektuplari, Macellan'a sonradan cikacagi buyuk seferin rotasini sekillendirmesine neden olur. 1512'de Lizbon' a geri donen Macellan, Portekiz kirali Manuel'e planladigi bu seferde kendisini desteklemesini sorar ancak reddedilir ve Azamor'a (Fas) yapilacak bir seferde gorevlendirilir ancak kusatmadaki catisma topal kalmasina yol acar. 1514'te Kral Manuel'den ucretinin arttirimi ve rutbesinin yukseltilmesini beklerken tekrar Fas'a gonderilir. 1516'da ayni talebini yeniler ve Manuel baska biryerde hizmet vermesini tavsiye eder. Bu, Lizbon sarayiyla baglarini koparir. Kraliyetine verdigi servisten cekilir ve geri donerek kafasindaki plani uygulamaya koyulur.

1517'de Martin Luther Katolik Kliseyi elestiren tezini, Wittenberg Katedralinin kapisina civiledigi yildir ve ayni yil, Macellan kafasindaki Guney Amerika'nin guneyinden gecerek uzak doguya ulasma planini Portekiz'in komsusu ve ticari rakibi Ispanya Krali 1. Charles'a (Sonradan Imparator Charles V. ya da Sarlken) acacaktir. Bunun icin unlu Portekizli kozmograf Rui Falerio'yla Sevilla'da bulusur. Valladolid'teki mahkemeye giderek milliyetlerini redderer ve Portekizce ismi  Magalhães'ten Ispanyolca Fernando de Magallanes'e devsirilir. 

Papalik, Kristof Kolomb'un Antiller'e (Bati Hindistan olarak bilinen)  yaptigi seferden dondukten sonra, 1493'te bir sinir cizmis (Torsedillas Anlasmasi) ve buna gore asagi yukari Brezilya'dan doguya; Moluku adalarina kadar olan bolum Portekizlilerin, bu cizgiden batisi ise Ispanyol'lara birakilmisti. 

Sarlken, hem Torsedillas'tan dolayi hem de Asya'ya gitmek icin Portekizlilerin elinde bulunan ve Guney Afrika'nin ucundaki Umit Burnu'ndan dolasan rotadan daha iyi bir rotaya ihtiyac duydugu icin Macellan'in planiyla ilgilenir. 1519'da Sarlken Kutsal Roma Germen Imparatoru ilan edilir ve Macellan, 1519'da (Leonardo da Vinci'nin oldugu, Hernan Cortes'in Aztek'lere son vermek uzere Meksika'ya ayak bastigi ve kakaonun Avrupaya ulastigi yil), Sarlken'in destegiyle aldigi 5 gemiyle (Conception, Santiago-amiral gemisi, San Antonio, Trinidad ve Victoria) cogu hapishaneden sartli saliverilmis ya da sabikali 270 Ispanyol denizciyle, gemilere Ispanyol bayragi cekerek 20 Ekim'de sefere cikar. Macellan ve Falerio, kraliyet sartnamesine gore musterek kaptanlar olarak planda bahsi gecen bogazi bulmak uzere atanmis ve kesif ve fetihleri sirasindaki elde edilen karlarin 20'de birine ortak olacaklardi.

26 Ekim'de Tenerife uzerinden Guney Amerika'ya ulasir ve Gine sahilince asagi; 13 Aralik'ta Rio de Janeiro'ya sonra da Patagonia'ya dogru yol alirlar. 31 mart 1520'de, Port Saint Julian'a varirlar ve bu paskalya yortusunun gece yarisinda Ispanyol kaptanlardan biri gemide isyan cikarir ve bu isyanda suclu bulunan kaptan ve isyancilar idam edilir ve kaptanlardan bir digeri sahilde kaderine terkedilir. Agustos 24'te gecidi bulmak icin tekrar sefere acilirlar. Guney Amerika'nin en guney noktasindaki Azizler Bogazi olarak adlandirdigi, sonradan kendi adini alacak gecitten gecmeden evvel San Antonio gemisi terkedilir. Ekim 21'de bakireler Burnu'ndan dolasarak dusundukleri gecide girerler. Kalan 3 geminin bu tehlikeli gecitten gecmeleri 38 gun surer. 28 Kasim'da Trinidad, Concepción, ve Victoria Guney denizine varir. Peru akintisini kullanarak Sili kiyilari boyunca ilerleyen filo, 18 Aralik 1520'de rotasini kuzeybatiya cevirir. Bu yeni  okyanusu cok daha kucuk ve 1 haftada gecilecegini sanan Macellan, burayi sakin sularindan oturu Pasifik olarak adlandirir. O tarihten bu yana ilk karayi 24 Ocak 1521'de muhtemelen Tuamotu Takimadalarindaki  Puka Puka'yi goren filo Guam'a tam 99 gun sonra, Mart 1521'de varir. Vardiklarinda gemideki tum icme suyu bitmis, murettebat gemideki sicanlarin didikledigi peksimetleri ve hatta derileri yiyip bitirmislerdir. 

9 Mart'ta guneybati istikametine yonelen Macellan,  Filipinlere varan Macellan, Masava'da ilk Ispanyol topragini kazanir ve bolge kralini Hristiyanliga devsirir. Macellan 27 Nisan 1521'de komutasindaki Ispanyol guclerinin yerel Maktu (Mactu) guclerinin krali Lapu Lapu ile girdigi savasta ayagina saplanan zehirli bir ok ve kalbine gelen bir mizrakla hayata gozlerini yumar. Bunun uzerine murettebat gemisini atese verir. Filo, Macellan'in cenazesini arkalarinda birakarak Baharat adalari olarak bilinen Moluku'ya (Moluccas)  yola cika. Macellan malesef Baharat adalarina ulasamamistir. Trinidad Ispanya'ya dogru yola cikmisken, Baharat adalari uzerinde hak eden Portekizlilerin eline duser. 9 Eylul 1522'de, 85 tonluk Victoria,   Kaptan Juan Sebastian del Cano (El Cano) komutasinda guvenli olarak varabilen tek gemi olacaktir. El Cano, esasen Concepción'un kaptani ve Saint Julian'daki isyancilardandir. 2 sene suren yolculuktan sadece 17 avrupali ve 4 yerli denizci sag kalabilmistir. Ispanya'ya dondukten sonra Sarlken kendisine uzerinde "Primus circumdedisti me" (etrafimda ilk dolasan kisisin) yazan bir kure hediye eder. Boylelikle dunyanin yuvarlakligi ispatlanmistir. 

Denizlerdeki ustunlugunu tum dunyaya kanitlayan usta ve cesur denizci Macellan, tum kesiflerini Ispanya adina yaptiysa da Portekiz'lilerin dedigi tek bir laf vardir: O bizimdir.